OSMANLI TARİHİ 3

1827 – 1829 OSMANLI – RUS SAVAŞI :

1826 Yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, yerini dolduracak bir ordu kurulamamıştı. Ordusunu ve donanmasını kaybeden Osmanlı Devleti Rusya karşısında başarılı olamamış, Ruslar doğuda Erzurum’a, batıda Edirne’ye kadar ilerlemişlerdir. Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır.

- 1829 Edirne Antlaşması :

¨ Yunanistan bağımsız olacak (ilk kez bir azınlık bağımsızlık kazandı.)
¨ Sırplar’a özerklik verilecek (ilk kez bir azınlık özerklik kazandı.)
¨ Eflak ve Boğdan Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı kalacak fakat buralara imtiyaz verilecek (Romanya’nın temelleri atılmıştır.)
¨ Osmanlı Devleti 8.500.000 lira savaş tazminatı ödeyecek
¨ Doğu’da Batum’a kadar olan topraklar Rusya’ya bırakılacak

Not-1 : Küçük Kaynarca’dan sonra imzalanan en ağır anlaşmadır.

Not-2 : Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır. (Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk topraktır – 1830)

Not-3 : Mısır sorununa sebep olmuştur.

MISIR SORUNU

Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır’da güçlü bir yönetim,ekonomi, ordu ve donanma oluşturmuştu. Mora İsyanı’nın bastırılmasında yardım istenince, Mora ve Girit valiliğini istemiş fakat Edirne antlaşmasıyla Mora’da Yunanistan kurulunca, Mora’ya karşılık Suriye valiliğini istemiştir. II. Mahmut Girit’i vermekle beraber Suriye valiliğini vermemiş, bunun üzerine Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir. Oğlu İbrahim paşa komutasındaki Mısır ordusu Suriye’yi ele geçirmiş,Osmanlı ordusunu Adana ve Konya’da mağlup ederek Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. İstanbul tehlikeye girince II. Mahmut Rusya’dan yardım istemek zorunda kalmıştır. Rus donanma ve ordusu İstanbul önlerine gelince bu durumdan İngiltere ve Fransa rahatsız olmuştur. Onların müdahalesi ile sorun uluslar arası bir hal almış ve Kütahya Antlaşmasıyla belli bir süre için çözüme kavuşturulmuştur.

1833 Kütahya Antlaşması :

¨ Mehmet Ali Paşa’ya Mısır valiliğine ek olarak Suriye ve Girit valiliği
¨ Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verilmiştir.

Not-1 : Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında mağlup olması güçsüzlüğünü ortaya koymuştur.

Not-2 : İki taraf da antlaşmadan memnun kalmamıştır.

HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (1833) : II. Mahmut , Mehmet Ali Paşa’dan çekindiği, İngiltere ve Fransa’ya da güvenmediği için Rusya’yla ittifak yapma yoluna gitmiştir. Bu antlaşmaya göre ;

* Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya ordu ve donanma yardımı yapacak, fakat masraflarını Osmanlı karşılayacak.
* Rusya saldırıya uğrarsa, Osmanlı Devleti Boğazları kapatacak.
* Antlaşma 8 yıl geçerli olacak

Not : Böylece Boğazlar sorunu ortaya çıkmıştır. Antlaşma İngiltere ve Fransa’nın tepkisine sebep olurken, Rusya amacına bir adım daha yaklaşmıştır. Osmanlı Devleti egemenlik hakkını kullanarak son kez Boğazlar’la ilgili olarak kendisi karar vermiştir.

** BALTA LİMANI ANTLAŞMASI (1838)

8 Yıl sürecek antlaşmanın sonuna yaklaşılması ve Mehmet Ali Paşa’yla gerginliğin devam etmesi, Mısır ve Boğazlar sorununda İngiltere’nin desteğini almak isteyen Osmanlı Devleti’ni İngiltere ile antlaşma imzalamaya sevketmiştir. Böylece İngiltere’ye çok geniş ayrıcalıklar verilmiştir.

MISIR SORUNU’NUN ÇÖZÜMLENMESİ :

Kütahya Antlaşması ile elde ettiği topraklarla yetinmek istemeyen M. Ali Paşa ve verdiği toprakları geri almak isteyen II. Mahmut arasında 1839 Nizip Savaşı meydana gelmiştir. Osmanlı ordu ve donanması mağlup olmuş, mağlubiyet haberi İstanbul’a gelmeden ölen II. Mahmut’un yerine Abdülmecit tahta çıkmıştır.

Hünkar İskelesi Antlaşması’na göre Rusya’nın yardım istemesinden çekinen İngiltere Mısır sorununu uluslar arası bir konferansa çekmiş, Fransa hariç Avrupa’nın büyük devletlerinin katıldığı bir antlaşma imzalanmıştır.

** 1840 Londra Mukavelenamesi

¨ Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak, yönetimi Mehmet Ali Paşa ve ailesine verilecek(Mısır Hidivliği)
¨ Suriye, Girit, Adana, Cidde, Osmanlı’ya geri verilecek
¨ Mısır Osmanlı’ya yıllık vergi ödeyecektir.

Not-1 : Mısır iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde Osmanlı Devletine bağlı eyalet durumuna gelmiştir.

Not-2 : Fransa’ya güvenerek antlaşmaya uymayan M. Ali Paşa, Osmanlı – İngiliz donanmasına yenilince antlaşmaya uymuştur.

BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ

Hünkar iskelesi Antlaşması’nın süresinin dolması üzerine bu antlaşmanın yenilenmesini engellemek isteyen İngiltere sorunu uluslararası bir konferansa taşımıştır. İngiltere, Rusya, Fransa, Prusya, Avusturya ve Osmanlı Devleti katılmıştır.

1841 Londra Antlaşması (Londra Boğazlar Sözleşmesi) :

¨ Boğazlar Osmanlı Devleti egemenliğinde olacak
¨ Savaş gemileri geçemeyecek fakat ticaret gemilerinin boğazlardan geçşi serbest olacaktır.

Not-1 : İlk kez Boğazlar’ın durumu uluslar arası bir konferansta belirlenmiştir.

Not-2 : Rusya Hünkar İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiştir.

Not-3 : İngiltere ve Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır.

Not-4 : Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir.

KIRIM SAVAŞI (1853 – 1856)

Sebepleri :

- Rusya’nın sıcak denizlere inmek istemesi
- Boğazlar üzerinde söz sahibi olabilmek için Hünkar İskelesi’ne benzeyen bir antlaşma yapmak konusunda Osmanlı’ya baskısı
- Balkan toplumlarının kışkırtması
- Kutsal yerler sorunu
- İstanbul’a elçi olarak gönderilen prens Mençikof’un saygısız ve tutarsız istek ve davranışları

Rusya Osmanlı’ya savaş açarak doğudan ve batıdan taarruza geçmiştir. İngiliz ve Fransız donanmasının Boğazlar’dan geçerek, İstanbul önlerine gelmesine kızan Ruslar, Sinop limanında bulunan Osmanlı donanmasını yakmıştır. (1853 Sinop Baskını). Rusya’nın güçlenmesi, Boğazlar’da söz sahibi olması ve Akdeniz’e inmesi Avrupa devletlerinin çıkarlarına ters düşmekteydi. Bu amaçla İngiltere, Fransa ve Piyemento Osmanlı’nın yanında savaşa katıldılar. Müttefik orduları karşısında Rusya tutunamayarak mağlup oldu. Rus yönetiminde de değişiklik olmuş, yeni Çar barış istemiştir. Paris’teki barış görüşmelerine İngiltere, Fransa, Piyemento, Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır.

1856 Paris Antlaşması :

¨ Karadeniz tarafsız bir bölge olacak, burada Osmanlı ve Rusya donanma ve tersane bulunduramayacak

Yorum : Osmanlı Devleti galip geldiği savaşta mağlup muamelesi görmüştür.

¨ Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılacak ve toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altında olacak

Yorum-1 : Böylece Avrupa devletler hukukundan faydalanacak ve Rusya karşısında toprak bütünlüğü korunmuş olacaktır.

Yorum-2 : Osmanlı Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu ortaya çıkmıştır.

¨ Osmanlı ve Rusya savaşta işgal ettiği yerlerden geri çekilecek
¨ Eflak ve Boğdan’a özerklik verilecek
¨ Boğazların durumu 1841 Londra Antlaşması’na göre olacak
¨ Tuna Nehri’nin yönetimi bir komisyona bırakılacak ve ticaret gemilerine açık olacak
¨ Avrupa devletleri Osmanlı’nın yapacağı ıslahatlara karışmayacak.

Not-1 : Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla).

Not-2 : Rusya, Küçük Kaynarca ve Edirne Antlaşması ile elde ettiği hakları kaybetmiştir.

Not-3 : Osmanlı Devleti ilk kez Kırım Savaşı esnasında Abdülmecit zamanında 1854’de İngiltere’den borç almıştır.

Not-4 : Islahat Fermanı’nın antlaşma metninde yer alması Avrupa’nın içişlerimize karışmasına zemin hazırlamıştır.

1877 – 1878 OSMANLI – RUS SAVAŞI (93 HARBİ)

Sebepleri :

- Almanya ve İtalya’nın siyasi birliğini kurmasıyla Avrupa’da meydana gelen gelişmelerden Rusya’nın faydalanmak istemesi.
- Kırım Savaşı’yla kaybettiği hakları elde etmek istemesi
- Karadeniz kıyılarını silahlandırmak istemesi
- Bosna – Hersek, Sırbistan, Romanya, Karadağ ve Bulgaristan’da kışkırtmalarda bulunarak isyanlar çıkartması.
- Osmanlı Devleti’nin kuvvet kullanarak isyanları bastırması ve Rusya yanlısı beyleri görevden alması

- Böylece Balkan bunalımının ortaya çıkması
- Balkan bunalımını görüşmek için toplanan Berlin, Londra, İstanbul konferansları kararlarının Osmanlı Devleti’nce kabul edilmemesi

Not : İstanbul konferansı toplandığı esnada Jön Türkler’in gayretleriyle Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemek için Kanuni Esasi ilan edilerek I. Meşrutiyet Dönemi başlamıştır. (23 Aralık 1876)

Rusya ile yapılan savaşta ağır mağlubiyetler alınmış, Ruslar doğudan Erzurum’a batıdan İstanbul yakınlarında Yeşilköy’e kadar ilerlemişlerdir. Osmanlı Devleti barış istemiştir.

1878 Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşması :

- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak
- Batum, Kars, Ardahan, Artvin, Doğu Beyazıt ve Eleşkirt Rusya’ya bırakılacak
- Büyük bağımsız Bulgaristan kurulacak
- Osmanlı savaş tazminatı ödeyecek (30 milyon)
- Bosna – Hersek’e muhtariyet verilecek
- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek
- Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar verilecektir.

Not : Rusya tarihi emellerine ulaşma yolunda önemli bir adım atmıştır. Balkanlar ve boğazlarda elde ettiği haklar özellikle İngiltere ve Avusturya’nın çıkarlarına ters düşmüştür.

Denge politikası izleyen II. Abdülhamit’in müracatı ile Avrupa devletlerinin baskısıyla Berlin Antlaşması imzalanmış ve Ayestefanos yürürlüğe girememiştir. Ölü doğmuş bir antlaşmadır. (Sevr ile ortak yanı)

1878 Berlin Antlaşması :

- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak
- Batum, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya’ya bırakılacak fakat Doğu Beyazıt ve Eleşkirt Osmanlı’da kalacak
- Bulgaristan üçe ayrılacak; Makedonya Osmanlı’da kalacak, Doğu Rumeli Hıristiyan bir valinin yönetiminde imtiyazlı bir eyalet olacak, asıl Bulgaristan ise Osmanlı’ya bağlı özerke bir prenslik olarak kalacak.
- Savaş tazminatı 60 milyona çıkarılacak
- Bosna – Hersek Osmanlı’ya ait olacak fakat yönetimi Avusturya’ya bırakılacak
- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek
- Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar verilecektir.

Not : 19. Y.y. da imzalanan en ağır antlaşmadır. Rusya, Balkanlar ve Boğazlar üzerinde Ayestefanos ile elde ettiği hakları kaybetti. İngiltere ile Avusturya en karlı çıkan devletlerdir. Osmanlı Devleti açısından önemli bir değişiklik olmamış, yalnız Rusya’nın Osmanlı’yı parçalama emellerine set çekilmiştir. Ermeni meselesi ortaya çıkmıştır. Osmanlı Alman yakınlaşması başlamıştır. İngiltere, Osmanlı’yı korumaya yönelik politikasını değiştirmiş, bundan sonra parçalamaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti’nin tek kazancı Doğu Beyazıt olmuş, Kıbrıs gibi önemli bir üs kaybedilmiştir.

DAĞILMA DÖNEMİ ISLAHATLARI

II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808 –1839)

II. Mahmut zamanında hemen her alanda ve Avrupa direkt taklit edilerek ıslahatlar yapılmıştır.

- Askeri Alanda :

¨ Alemdar Mustafa Paşa tarafından Nizam-ı Cedit’e benzeyen yeni bir ordu kurulmuştur. Fakat Yeniçeriler tepki göstererek isyan etmişler. Alemdar Mustafa Paşa öldürülmüş ve kurulan Sekban-ı Cedit ocağı kapatılmıştır.
¨ II. Mahmut yeniçerilerden oluşan Eşkinci adıyla yeni bir ocak kurmuşsa da talim yapmak istememeleri yüzünden ocağı kapatmıştır.
¨ 1826 Vakay-ı Hayriye : 1826 da halkın ve ulema sınıfının da desteğiyle Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, bu olaya Vakay-ı Hayriye denmiştir.

Not : Padişahların devlet üzerindeki otoritesi yeniden sağlanmış, ayrıca ıslahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır.

¨ Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kurulmuştur.
¨ Seraskerlik makamı kurulmuştur.

- Yönetim Alanında :

¨ Sened-i İttifak (1808) : Ayanlar ile yapılan bir antlaşmadır. Buna göre, ayanlar devlete itaat edecek ve yeniliklere karşı çıkmayacak, buna karşılık bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplayabileceklerdir.

Not : Hükümdarın yetkilerinin ilk kez sınırlandırılması bakımından Magna Charta’ya benzer. Zorla imzalatılmamış olması bakımından farklılık gösterir.

¨ Divan kaldırılmış yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur.
¨ Memurlara rütbe ve nişan sistemi getirilmiştir.
¨ İlk kez nüfus sayımı yapılmıştır. (Askeri amaçlı)
¨ İller merkeze bağlanmıştır.
¨ Dirlik sistemi kaldırılmıştır. (Memurlara maaş bağlandı)
¨ Dar’üş-Şuray-ı Bab-ı Ali (ıslahatlara öncülük etmek için), Dar’üş-Şuray-ı Askeri (askerlik işlerini düzenlemek için), Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye (adalet işlerini düzenlemek için) kurulmuştur.

¨ Muhtar tayinleri yapılmıştır.

- Eğitim ve Kültürel Alanda :

¨ II. Mahmut resmini yaptırarak devlet dairelerine astırdı.
¨ Posta, polis ve karantina teşkilatları kuruldu.
¨ Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluğu getirildi.
¨ Avrupa tarzı okullar açılmış, bu da eğitimde ikiliklerin çıkmasına sebep olmuştur. (Rüşdiye, Tıbbıye, Harbiye, Enderun’un yerine Mekteb-i Maarif-i Adliye)
¨ İlk kez Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
¨ İstanbul’da ilk öğretim zorunlu hale getirildi.

¨ Takvim-i Vakayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı.
¨ Yabancı müzik serbest bırakıldı.

- Ekonomik Alanda :

¨ İngilizler’le Balta Limanı Antlaşması yapıldı (1838).
¨ Yerli malı kullanımı teşvik edildi.
¨ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirildi.
¨ Memurların ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışıldı.

TANZİMAT DÖNEMİ (1839 –1876) :

- Tanzimat Fermanı (Gülhane-i Hatt-ı Hümayun) (1839) :

Boğazlar ve Mısır sorununda Avrupa devletlerinin desteğini almak ve azınlıklara imtiyaz verme baskılarına son vermek amacıyla Abdülmecid zamanında Dışişleri bakanı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve Gülhane parkında okunmuştur. II. Mahmut döneminde başlayan batılı toplum oluşturma çalışmalarına hız vermiştir.

Osmanlı Devleti’nde bütün ıslahatlarda olduğu gibi Tanzimat Fermanı’nda da yenilik isteği halktan değil yönetici tabakadan gelmiştir. (Meşrutiyetler hariç). Tanzimat Fermanı ilk kez padişahın üzerinde bir kanun gücü olduğunu göstermiştir. (Bu yönüyle Magna Charta’ya benzer). Bir hukuk devleti olma yolunda önemli bir adımdır, anayasacılık hareketi başlamıştır.

Maddeleri :

¨ Halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
¨ Askerlik, vatan hizmeti haline getirilmiş, askere alma ve terhis işlemleri belirli kurallara göre yapılacaktır.
¨ Vergiler, herkesin gelirine göre alınacaktır.
¨ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak
¨ Herkese mal, mülk, edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak.
¨ Rüşvet ve iltimas önlenecek.

Not-1 : Mülkiyet hakkı güvence altına alınmıştır.

Not-2 : Batılılaşma hareketi hızlanmıştır.

Tanzimat Dönemi Yenilikleri :

- Islahat Fermanı ilan edilmiştir (1856)
- İl genel meclisleri kurulmuştur.
- İltizam yolu ile aşar vergisi toplama usulü kaldırılmış, maliye bakanlığı tarafından toplanması kararlaştırılmıştır.
- Cizye miktarının belirlenmesi işi patrikhaneye verilmiştir.
- İlk kağıt para basılmıştır. (Kaime – 1844)
- İlk dış borç İngiltere’den alınmıştır. (Kırım Harbi esnasında – 1854)

- İlk demiryolu hattı kurulmuştur. (İzmir – Aydın hattı)
- İlk telgraf okulu açılmıştır.
- Eğitim bakanlığı kurulmuş, okullar ilk, orta, lise ve yüksekokul diye kısımlara ayrılmıştır.
- Öğretmen okulları ve mülkiye mektebi açılmıştır.
- Kız öğrenciler ilk kez okullara alındı.
- Şer’i kanunların yanında Avrupai tarz kanunlar yapılmış bu da hukukta ikilik ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

- Islahat Fermanı (1856) :

Kırım savaşı’nın sonunda 1856’da Paris’te toplanan barış konferansına sunulmuştur.

Not : Fermanın sunulmasındaki amaç Osmanlı Devleti üzerindeki baskıları azaltmak konferanstan olumlu sonuçlar almak ve iç işlerimize karışmalarını engellemek olmakla beraber Avrupa devletlerinin iç işlerimize müdahalesine daha fazla zemin hazırlamıştır.

Ferman daha çok hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişletmeye yöneliktir.

Maddeleri :

- Din ve mezhep özgürlüğü sağlanacaktır.
- Okul, kilise, hastahane gibi binaların tamiri ve yeniden inşaası sağlanacaktır.
- Hıristiyan ve yahudi azınlığı küçük düşürücü sözler yasaklanmıştır.
- Hıristiyan azınlıklara devlet memurlarına ve çeşitli okullara girme imkanı verilmiştir.
- Mahkemelerin açık yapılması, herkesin kendi dinine göre yemin etmesi, hapishanelerin ıslahı ve kanunların azınlıkların diline çevrilmesi kararlaştırılmıştır.

- İşkence, dayak ve angarya kaldırılmıştır.
- Vergiler herkesin gelirine göre alınacak
- Azınlıklara bedelli askerlik getirildi.
- Hıristiyanlar da il genel meclisine üye olabilecekler
- Yabancılara da vergilerini vermek şartıyla mal mülk sahibi olma imkanı verilmiştir.
- Azınlıklara da banka, şirket, okul açma imkanı verilmiştir.

Not : Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-ı müslim halkın hakları daha da genişletilmiştir.



I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876)


Balkan bunalımını görüşmek üzere İstanbul Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemek için 23 Aralık 1876’da Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin gayretleriyle Kanun-i Esasi ilan edilerek Meşrutiyet dönemi başlamıştır. Meclisi Ayan ve Mebusan olmak üzere iki tane meclis açılmıştır. Ayanlar meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ölene kadar üye kalırlar. Meclis-i Mebusan üyeleri 50.000 kişide 1 olmak üzere halk tarafından seçilir. Anayasaya göre yürütmeden padişah ve hükümet, yasamadan meclis sorumludur. Fakat son söz padişahındır. Hükümet padişaha karşı sorumludur. Padişahın meclisi açma kapatma yetkisi vardır.

Not-1 : Halk padişahın yanında ilk kez yönetime katılmıştır.
Not-2 : 93 harbini bahane eden II. Abdülhamit meclisi fethetmiştir.
Not-3 : 1881’de dış borçlarımızla ilgili Duyun-ı Umumiye (dış borçlar genel idaresi) kurulmuştur.



II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908)


İttihat ve Terakkiciler’in baskıları sonucu II. Abdülhamit 1908 Reval Görüşmeleri sırasında meşrutiyeti yeniden ilan etmiştir. Türkçülük fikri devlet üzerinde etkili olmaya başlamıştır.


Not : II. Meşrutiyet ile yönetimi fiilen ele geçiren İttihat ve Terakkiciler 1913 Bab-ı Ali baskını ile iktidarı resmen ele geçirmişlerdir. (23 Ocak 1913)


Bir takım yeniliklerle yürürlüğe giren Anayasaya göre padişahın meclisi açma, kapatma yetkisi sınırlandırılmış, hükümet meclise karşı sorumlu hale gelmiş, devlet kademelerine gelebilmek için müslüman olma şartı kaldırılmıştır.

¨ 31 Mart Vak’ası (13 Nisan 1909)

İttihat ve Terakki yönetiminden memnun olmayanlar ve muhalifler isyan etmişler, Selanik’
te oluşturulan Mahmut Şevket Paşa komutasındaki hareket ordusu gelerek isyanı bastırmıştır.

Not-1 : Rejimi değiştirmeye yönelik ilk isyan hareketidir.

Not-2 : II. Abdulhamit isyanla alakalı görülerek meclis kararıyla tahttan indirilmiştir.

Not-3 : Mustafa Kemal bu orduda Kurmay Yüzbaşı olarak görev yapmıştır.

Not-4 : Bu dönemde kız öğrenciler için yüksekokul açıldı.
OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ


DEVLET YÖNETİMİ :

Padişah :

Osmanlı kültür ve uygarlığı Anadolu Selçuklu Devleti’nin bir devamıdır. En önemli farkı merkezi yönetiminin kuvvetli olmasıdır. Yönetimin başında padişah vardır. Ülkenin mutlak hakimidir. İslami kanunlar ve töre haricinde sınırsız yetkilere sahiptir.

Şehzade : Hanedanın erkek üyelerine verilen addır. Fatih’ten itibaren eyaletlere vali olarak gönderilmiştir. I. Ahmet zamanında ekber ve erşed usülü getirilmiş ve sancağa çıkma yasaklanmıştır.
Divan-ı Hümayun :

Devlet işlerinin ve önemli davaların karara bağlandığı yönetimde etkili bir organdır. Bakanlar kurulundan en büyük farkı mahkeme özelliği göstermesidir. Fatih’e kadar padişahlar, Fatih’ten sonra sadrazamlar başkanlık yapmışlardır. Son söz padişahındır. Zamanla önemini kaybetmiş, II. Mahmut zamanında ortadan kaldırılarak nazırlıklar kurulmuştur. Ayrıca, İkindi, Çarşamba, Cuma ve Ayak divanları da vardır. Divan görüşmelerine katılan üyeler :

Vezir-i Azam : Padişahtan sonra en büyük devlet memurudur. Padişahın mührünü taşır. Fatih’ten itibaren devşirme sadrazamlar devlet yönetiminde etkilidir.
Kubbealtı Vezirleri : Sayıları 7’ye kadar çıkmıştır. Vezir-i Azam’ın yardımcılarıdır. Bugünkü devlet bakanlarına benzerler.
Kazasker : Yüksek askeri davalara bakar. Anadolu ve Rumeli olmak üzere iki tanedir. Ayrıca müderrislerin ve kadıların atamalarını gerçekleştirir.

Defterdar : Maliyeden sorunlu kişidir. Gelir, gider defterlerini tutar. Padişah malının vekilidir.
Nişancı : Padişah fermanını, tuğrasını çeken, feth edilen yerlerin kaydedilmesi, dirliklerin dağıtılması ve tapu kadastro işlerinden sorumludur.
Şeyh’ül-İslam (Müftü) : Yükselme döneminde divan üyesi olmuştur. Devlet işlerinin dine uygun olup olmadığı konusunda fetva verir.
Reis’ül-Küttap : Dış işlerinden sorumlu kişidir. Divan’a 17. Yüzyılda katılmıştır.

Kaptan-ı Derya : Donanma ile ilgili konularda divana karşı sorumludur.
Yeniçeri Ağası : Vezir rütbesinde olan Yeniçeri ağaları divana katılırdı. İstanbul’un korunmasından sorumludur.

ÜLKE YÖNETİMİ :
Merkez Teşkilatı (İstanbul, Dersaadet, Pa-i taht, Asitane) :

¨ Yeniçeri Ağası (Asayiş işleri)
¨ Şehremini (Belediye işleri)
¨ Taht kadısı (Adalet işleri)
¨ Muhtesip Ağa (Maliye işleri)

Taşra Teşkilatı (İstanbul dışı) :

İdari Birim Yöneticisi Güvenlik Sorumlusu Adalet ileri
Eyalet : Beylerbeyi Subaşı Kadı
Sancak : Sancakbeyi(Mirliva) Subaşı Kadı
Kaza : Kadı Subaşı Kadı
Nahiye : Kadı naibi Subaşı Kadı naibi
Köy (Karye) : Tımarbeyi, muhtar Yiğitbaşı Kadı naibi

EYALETLER

- Merkeze Bağlı Eyaletler (Salyanesiz-Yıllıksız) : Toprakları dirliklere dağıtılan Anadolu, Rumeli gibi eyaletler.
- Özel Yönetimi Olan Eyaletler (Salyaneli-Yıllıklı) : Vergileri iltizam usulüne göre toplanan merkezden yöneticisi gönderilip, maaşı verilen eyaletler. Mısır ve Garp ocakları gibi.
- Bağlı Beylikler : İç işlerinde serbest, dış işlerinde merkeze bağlı, yıllık vergi gönderen, yöneticileri kendi içlerinden seçilen eyaletler. Kırım, Erdel, Eflak gibi.

TOPRAK YÖNETİMİ :

- Mülk Topraklar : Mülkiyeti şahsa ait olan topraklardır. Sahibi müslüman olan ve öşür vergisi alınan topraklara “öşriyye”, sahibi gayr-i müslüm olan ve haraç vergisi alınan topraklara “haraciyye” denir.
- Vakıf Topraklar : Geliri sosyal hizmetlere ayrılan topraklara denir.
- Miri Topraklar : Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır.

¨ Has : Geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardır.
¨ Zeamet : Geliri 100.000-20.000 arasında olan topraklardır.
¨ Tımar : Bu da; Eşkinci Tımarı, Hizmet Tımarı, Mustahfaz Tımarı olarak 3’e ayrılır. Geliri 20.000 akçeden az olan topraklardır.

- Yurtluk : Geliri sınır boylarını bekleyen askerlere verilir.
- Ocaklık : Geliri kale muhafızları ve tersane giderlerine ayrılır.
- Mukataa : Geliri doğrudan hazineye aktarılır.
- Paşmaklık : Geliri padişahın ailesine ayrılır.
- Malikane : Kahramanlık ve büyük yararlılık gösterenlere hediye edilen topraklardır.
- Metruk : Otlak, mera, çayır gibi tarıma kapalı, halkın ortaklaşa kullandığı topraklardır.

ORDU YÖNETİMİ :

- Kapıkulu Askerleri : Devşirme sistemine göre oluşturulan, İstanbul’da veya bazı kalelerde bulunan askerlerdir. Üç aydan üç aya “Ulufe” adı verilen maaş alırlar.

¨ Kapıkulu Piyadeleri : Acemi oğlanlar ocağı, Yeniçeri ocağı, Topçular, Toparabacılar, Humbaracılar, Lağımcılar, Cebeciler, Sakalar.
¨ Kapıkulu Süvarileri : Sipahi, Silahtar, Sağ ulufeciler, Sağ garipler, Sol garipler

- Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler) : Dirlik sistemine göre Türk gençlerinden kurulu, ordunun temelini oluşturan askerlerdir.


- Yardımcı Kuvvetler : Bağlı beyliklerden gelenler, Gönüllüler, Deliler, Yörükler, Sakalar, Azaplar, Akıncılar, Derbentler, Kale muhafızları, Turnacılar.

DONANMA : Orhan Gazi zamanında ilk donanma, I. Bayezit devrinde ilk tersane kurulmuştur. Kanuni devrinde ise zirveye ulaşmıştır. (16. Y.y.’da)


MALİYE : Defterdarın sorumluluğundadır.

Devletin Gelirleri :

¨ Vergiler :

Şeri Vergi : Öşür, haraç, cizye.

Örfi Vergi : Resm-i Bennak (evlilerden), Resm-i Mücerred (Bekar erkeklerden), Resm-i Arus (evlenen erkeklerden), Çiftbozan(3 yıl toprağını ekmeyenden), Resm-i Çift(Müslüman çiftçilerden), Resm-i İşpenç(Gayri müslüm çiftçilerden), Avarız (olağanüstü hallerde)...

¨ Diğer Gelirler:

- Ganimetlerin 1/5’i
- Orman, tuzla, maden gelirleri
- Gümrük gelirleri
- Bağlı beylik ve devletlerden gönderilen vergi ve hediyeler
- Müsadere sisteminden elde edilen gelirler
- Mağlup devletlerden alınan savaş tazminatları

MİMARİ :

Osmanlılarda mimari çok gelişmiştir. Hıristiyan mimarisini geçebilecek düzeye ulaşmıştır. Klasik Osmanlı mimari tarzı Fatih devrinde ortaya çıkmıştır. Mimar Sinan bu konuda deha ve zirvede bir isimdir. Çıraklık eseri – Şehzadebaşı Camii, Kalfalık eseri – Süleymaniye Camii, Ustalık eseri Selimiye Camii’dir.

SANAT :

Dinen yasak olduğu için resim ve heykelcilik fazla gelişmemiştir. Fakat minyatür, hat, tezhip, oymacılık, kakmacılık, nakkaşlık vs. çok gelişmiştir.

EĞİTİM-ÖĞRETİM :

Orhan Gazi zamanında İznik’te ilk medrese kurulmuştur. Fakat Yükselme Dönemi’nde Osmanlı medreseleri büyük bir gelişme göstermiştir. Fatih’in Sahn-ı Seman, Kanuni’nin Süleymaniye medreseleri çok önemlidir. İstanbul bir bilim ve kültür merkezi durumuna getirilmiştir. Ayrıca Enderun’da çok zeki çocuklar yönetici olarak yetiştirilmişlerdir. Osmanlılar’ın son zamanlarında Avrupa tarzında okulların açılmasıyla eğitimde ikilik ortaya çıkmıştır.